Etnograf, badacz Kurpiowszczyzny i założyciel Muzeum Kurpiowskiego w Nowogrodzie Adam Chętnik był patronem 2015 roku w województwie podlaskim.
Podczas IX Festiwalu w Waniewie Towarzystwo Muzyczne Słopiewnie przedstawiło wystawę pt. „Adam Chętnik- dzieło życia”, która pozwoliła odbiorcom zapoznać się z pracami wybitnego etnografa i twórcy Skansenu Kurpiowskiego w Nowogrodzie oraz Muzeum Północno-Mazowieckiego w Łomży. Na wystawie zaprezentowano plakaty i wydawnictwa promujące dziewięć kolejnych edycji Festiwalu.
Fragment publikacji Zbigniewa Nasiadko pt. „Nowogród” wydanej przez Krajową Agencję Wydawniczą w roku 1977 i 1979 (łączny nakład 35 tys. egz.)
Dzieło życia Adama Chętnika
Z kurpiowskiej puszczy samotny jałowiec ostał się jeno pod murem cmentarza. Przy nim chce spocząć samotny wędrowiec, niech on mi przeszłość tej ziemi powtarza.
Tadeusz Gicgier
Nie można, będąc w Nowogrodzie, w Puszczy Kurpiowskiej, w Łomży i Ostrołęce nie zetknąć się z tym nazwiskiem. Adam Chętnik – działacz – regionalista, publicysta i uczony, dociekliwy badacz dziejów i kultury Kurpiowszczyzny sam był współtwórcą historii tego regionu. Był w nauce polskiej ambasadorem Kurpi, znawcą problemów i propagatorem tradycyjnej kultury ludowej tego zakątka naszego kraju.
Urodził się w Nowogrodzie 20 grudnia 1885 roku. Był synem miejscowego cieśli i muzykanta Wincentego Chętnika. Rodzina zasiedziała w tych stronach od 300 lat należała w tym czasie do tych, co przewodzili w życiu społecznym i kulturalnym miasteczka. W Nowogrodzie ukończył szkołę elementarną. Wychowywany w wielodzietnej rodzinie, najstarszy Adam chwytał się jako podrostek różnych sposobów zarobkowania. Pomagał ojcu w ciesiołce i stolarstwie, pracował u geometry, był pisarzem gminnym, samodzielnie zdobył umiejętności z zakresu introligatorstwa, blacharstwa i stolarki. Pomagając rodzinie, skończył czteroklasowe Państwowe Gimnazjum w Łomży. Założył w roku 1903 pierwszą polską bibliotekę w Nowogrodzie, na tajnych kompletach uczył dzieci z pobliskich wsi. W roku 1908 wyjechał do Warszawy na kursy pedagogiczne, które ukończył egzaminem w Petersburgu. Od chwili wyjazdu zaczynają się ukazywać w warszawskich czasopismach – „Zorzy”, „Drużynie” i „Ziemi” – informacje o Puszczy Kurpiowskiej, Nowogrodzie i problemach regionu podpisywane jego nazwiskiem. Wtedy już krystalizują się zainteresowania Adama Chętnika – krajoznawcze, etnograficzne i historyczne. W roku 1916 ukazała się jego pierwsza praca naukowa – „Chata Kurpiowska”.
W czasie I wojny światowej powrócił do Nowogrodu. Wspaniałym etapem jego działalności z tego okresu były lata bezpośrednio po wojnie, gdy decydował się los Mazur i Warmii. Działał wtedy w Mazurskim Związku Ludowym. Z ogromnym poświęceniem pracował w Mazurskim Komitecie Plebiscytowym. W Nowogrodzie wydawał w tym czasie pismo „Goniec Pograniczny” – dla Mazurów i Kurpiów. Jako działacz Związku Ludowo-Narodowego był w latach 1923-27 posłem na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej z Ziemi Łomżyńskiej.
Stopniowo rezygnował z działalności politycznej, poświęcając się pracy naukowo-badawczej i organizacji Muzeum w rodzinnym Nowogrodzie.
„Zmienia się świat – pisał Adam Chętnik w tym czasie. – jakże szybko giną ostatnie już zabytki ciesiołki i stolarki kurpiowskiej, wystroje drzewne chat, ozdoby na szczytach domów, pięknie rzeźbione bramy wjazdowe do zagród wiejskich z kunsztownymi osadzonymi na nich daszkami o pięknych liniach rysunku stolarskiego. Chylą się ku upadkowi leciwe kurpiowskie żurawie przy studniach, cichną i zasypiają młyny wodne, wiatraki, zamierają oryginalne kieraty, przemyślne bo wyłącznie z drzewa konstruowane, zastygają bez ruchu folusze. Próchnieją i rozsypują się stare chaty, spichrze z podcieniami, stodoły, obórki i zabudowania gospodarskie. Niszczeją przy drogach patyną przyprószone kapliczki, z frasobliwymi świątkami, dzieła, jakże często wysokiej wartości artystycznej, bezimiennych twórców – rzeźbiarzy ludowych”.
Ocalić w szybko zmieniającym się świecie to co najpiękniejsze, najwartościowsze w kulturze ludowej – ten cel przyświecał Chętnikowi aż do ostatnich dni jego życia. Już w roku 1919 zakupił 1/3 ha ziemi nad Narwią z przeznaczeniem na Muzeum. W jego budowie i urządzaniu pomagała mu najbliższa rodzina i najświatlejsi mieszkańcy Nowogrodu – rolnicy, rzemieślnicy, rybacy – członkowie oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, który powstał w Nowogrodzie. Charakterystycznym dla ówczesnych stosunków był fakt, że Rada Miejska odmówiła przekazania wolnych i nie wykorzystanych terenów nad Narwią dla Muzeum. Zaś po jego utworzeniu władze miejskie nałożyły na tę instytucję podatki.
Eksponaty do Muzeum zdobywa i gromadził jego twórca w ten sposób: „Tereny nad Narwią znałem dobrze, potem chodziłem i jeździłem dużo po okolicy z racji swych zajęć zarobkowych. Okazy z dziedziny etnografii trzeba było kupować, albo zamieniać na rzeczy nowe, w gospodarstwie lub w warsztacie potrzebne. W tym celu woziłem ze sobą różne statki, nożyczki, dłuta, świderki, obcęgi itp. Wymieniając to na rzeczy stare mające charakter zabytkowy… Ponieważ furmanki najęte były drogie, w czasie robót polnych o nie trudno, na ten czas więc, w ciągu paru lat kupowałem konia i nabywałem wóz i sanie, abym miał swobodę ruchu w podróżowaniu i mógł wozić eksponaty”.
Otwarcie muzeum Kurpiowskiego nastąpiło w czerwcu 1927 roku. Był to jeden z pierwszych w Polsce skansenów – muzeów na wolnym powietrzu, ciekawie pomyślane i urządzone. Adam Chętnik rozbudowuje je, kompletuje bibliotekę, pomaga w organizacji, założonej w Nowogrodzie w roku 1933, Stacji Badań Naukowych Środkowej Narwi.
Dzięki Chętnikowi, to niewielkie miasteczko było przed wojną centrum wydawniczym znanym w całym kraju. Oprócz pism wydawanych tu po I wojnie światowej dla Kurpi i Mazurów – „Gość Puszczański” i „Goniec Pograniczny” oraz prac wydawanych w ramach „Biblioteki Pogranicza Prus” w Nowogrodzie ukazała się seria książek z tzw. „Czytelni Nadnarwiańskiej”. Razem ukazało się 12 prac z tego cyklu – w tym kilka o charakterze monograficznym, dotyczącym miast: Łomży, Nowogrodu oraz ośrodków regionalnych Kurpiowszczyzny – Myszyńca i Dąbrówki.
We wrześniu 1939 roku Muzeum Kurpiowskie w Nowogrodzie przestało istnieć, a wraz z nim ośrodek naukowy i wydawniczy. Adam Chętnik ukrywał się w Warszawie. Niestrudzony w zdobywaniu wiedzy, w czasie okupacji kontynuował studia etnograficzne na tajnych wykładach i seminariach Uniwersytetu Warszawskiego. Magisterium uzyskał jeszcze w czasie okupacji. Po wojnie w wieku ponad 60 lat zdobył wyższe stopnie naukowe – doktorat na Uniwersytecie Poznańskim za opublikowana wcześniej pracę – „Pożywienie Kurpiów”, a wkrótce docenta nauk humanistycznych. Nie rezygnował z odtworzenia dorobku swego życia, które zniszczyła wojna. Przede wszystkim zorganizował Muzeum Regionalne w Łomży, które zostało otwarte w roku 1948. Pracował potem w Muzeum Kultur Ludowych w Warszawie, był kustoszem działu bursztynu w Muzeum Ziemi. Wykładał na Uniwersytecie Poznańskim, ale nigdy nie rozstał się z Nowogrodem. Każda wolną chwilę spędzał właśnie tu, z własnej kieszeni opłacał miejscowego rybaka Edmunda Kamińskiego, który opiekował się terenem Muzeum do czasu rozpoczęcia budowy.
Po przejściu na emeryturę doc. dr Adam Chętnik pracował społecznie jako rzeczoznawca muzeów w Łomży i Nowogrodzie. U schyłku swego życia poświęcił się całkowicie dziełu, które rozpoczął kilkadziesiąt lat temu.
Doc. dr Adam Chętnik – wspaniała postać społecznika, patrioty i uczonego. Zmarł w Warszawie 1967 roku. Pochowany jest w Nowogrodzie, na swej rodzinnej ziemi, której poświęcił swe życie piękne i pracowite.
W roku 1977 Muzeum w Nowogrodzie nadano nazwę Park Etnograficzny Północno-Wschodniego Mazowsza im. Adama Chętnika.